inflacja

Inflacja po raz pierwszy (od dawna) weszła “pod strzechy” – nie jest już jedynie tematem dyskusji eksperckich. Wręcz przeciwnie – od kilku miesięcy jest bohaterką pierwszych stron gazet w całym kraju – z brukowcami włącznie. Powodem jest znaczne przyspieszenie utraty wartości waluty, co w przypadku naszej historii wzbudza szczególnie nieprzyjemne skojarzenia. Dodatkowo niektórzy zarzucają stronie rządowej, że oficjalna inflacja jest zaburzona.

Chciałbym dzisiaj zaproponować pewne rozwiązanie, które pomogłoby nam w analizie inflacji, a co za tym idzie – w odpowiedniej kontroli nad nią. Wszystko co poniżej to pewna ogólna wizja, która może posłużyć jako inspiracja. Jeśli jest chęć i zapotrzebowanie, bardzo chętnie się w tą wizję zagłębię architektonicznie i inżyniersko. Zachęcam także do kontaktu, jeśli TY jesteś osobą zainteresowaną tematem;-).

Krótka lekcja: jak liczona jest inflacja?

Czym jest inflacja?

Zanim przejdziemy do rozwiązania, zacznijmy od problemu. Czym jest inflacja i jak liczy ją GUS? Przede wszystkim najważniejsze to zrozumieć, że inflacja to spadek wartości pieniądza w czasie. Dzieje się tak w sposób praktyczny poprzez wzrost cen. Za ten sam chleb, wodę – musimy zapłacić więcej. I teraz to najważniejsze: inflacja jest inna dla każdego z nas. Każdy z nas ma bowiem inny portfel.

Jeśli zestawimy samotnego programistę oraz rodzinę wielodzietną, gdzie Tata zarabia jako architekt a Mama jako tłumaczka, ich budżety bedą zupełnie inne. Nawet jeśli zarabiają podobne kwoty, w rodzinie większy udział prawdopodobnie będzie na pieluchy, przedmioty szkolne i parę innych rzeczy. W przypadku młodego singla z solidną pensją, do tego z rozrywkowym podejściem do życia, znacznie większy procent budżetu zajmie alkohol, hotele, imprezy itd. Jeśli ceny alkoholi pójdą w górę o 40%, dla niektórych inflacja będzie nie do zniesienia, dla innych z kolei może nie zostać nawet zauważona.

Jak liczone jest CPI (inflacja konsumencka)?

Aby zaradzić tego typu problemom, GUS wylicza coś takiego jak CPI (Consumer Price Index) – indeks zmiany cen towarów i usług konsumpcyjnych. W skrócie mówimy inflacja CPI, czyli inflacja konsumencka. Warto zaznaczyć tutaj jeszcze, że zupełnie inna może być inflacja odczuwana na poziomie budżetów firm (a właściwie dla różnych firm jest także oczywiście różna).

Nie będziemy się tutaj wgryzać zbyt mocno w to jak dokładnie wylicza się inflację CPI. Skupimy się jedynie na paru najważniejszych rzeczach, które przydadzą nam się do późniejszej odpowiedzi na nasz inflacyjny problem;-). Dla zainteresowanych polecam solidniejsze omówienia:

1. Najpierw u źródła – “Co warto wiedzieć o inflacji?” przez GUS.
2. “Ile naprawdę wynosi inflacja?” Marcin Iwuć
3. “GUS zaniża inflację? Ujawniamy!” – mBank

Na nasze potrzeby powiedzmy sobie bardzo prosto, w jaki sposób GUS liczy CPI. Potrzeba do tego podstawowej rzeczy, czyli koszyka inflacyjnego. Taki koszyk to grupy towarów, które podlegają badaniu. GUS oblicza to na podstawie ankiet wysyłanych przez 30 000 osób. Już tutaj powstaje pewien problem – ankiety te mogą być wypełniane nierzetelnie.

Następnie, jeśli mamy już grupy produktów, musimy wiedzieć jak ich ceny zmieniają się w skali całego kraju. Aby to zrobić, wyposażeni w tablety ankieterzy, od 5 do 22 dnia każdego miesiąca, ruszają do akcji – a konkretnie do wytypowanych wcześniej punktów (np. sklepów spożywczych) w konkretnych rejonach. W 2019 roku badanie prowadzono w 207 rejonach w całej Polsce.

Big Data w służbie jej królew… to znaczy w służbie Rządu RP

Taka metodologia prowadzi do bardzo wielu wątpliwości. Badanie GUSu zakrojone jest na bardzo szeroką skalę. Mimo to jednak wciąż są to jedynie wybrane gospodarstwa oraz wybrane punkty sprzedaży. Chcę tutaj podkreślić, że nie podejrzewam naszych statystyków o manipulacje. Może jednak dałoby się zrobić tą samą pracę lepiej, bardziej precyzyjnie i znacznie mniejszym kosztem?

Cyfryzacja paragonowa – czyli jak Rząd przenosi nasze zakupy do baz danych?

Zanim przejdziemy dalej, powiedzmy najpierw coś, z czego być może większość z nas sobie nie zdaje sprawy. Ostatnie lata to stopniowe przechodzenie z tradycyjnych kas fiskalnych na kasy wirtualne oraz online. Na potrzeby artykułu nie będę wyjaśniał różnic. To co nas interesuje to fakt, że oba typy kas, zakupy raportują bezpośrednio do Rządu. Na ten moment objęta jest tym stanem rzeczy gastronomia, ale docelowo ma to objąć (wedle mojej wiedzy) także inne sektory posługujące się paragonami.

Jak zbudować system liczący inflację?

Przenieśmy się mentalnie do momentu, w którym każda, lub niemal każda sprzedaż jest odnotowywana przez państwo i zapisywana w tamtejszej bazie danych (najprawdopodobniej nierelacyjnej). Można to wykorzystać, aby zbudować system, który pozwoli nam liczyć inflację pozbawioną potrzeby wysyłania armii ankieterów. Co więcej – pozwoli to zrobić dokładniej oraz da nam potężne narzędzie analityczne!

Bazy danych / Storage

Przede wszystkim – zakładam, że wszystkie dane trzymane są w jakiejś nierelacyjnej bazie danych – na przykład w Apache HBase. Może to być jednak także rozproszony system plików, jsk HDFS. W takiej bazie powinny być trzymane wszystkie dane dotyczące transakcji – paragony, faktury, JPK itd. Osobną sprawą pozostają informacje dotyczące firm i inne dane, które są bardziej “ogólne” – dotykają mniejszej liczby podmiotów i nie są tak detaliczne.

Te dane, ze względu na niewielką liczbę i bardzo klarowną strukturę, można trzymać w bazie relacyjnej (np. PostgreSQL). Można jednak także jako osobną tabelę HBase, choć z przyczyn analitycznych (o których potem) znacznie lepiej będzie zrobić to w bazie relacyjnej. Można także zastosować rozwiązanie hybrydowe – wszystkie dane dotyczące firm trzymać w bazie nierelacyjnej, jako swoistym “magazynie”, natomiast pewną wyspecyfikowaną, odchudzoną esencję – w bazie relacyjnej.

Dodatkowo zakładam, że koszyk inflacyjny jest już wcześniej przygotowany. Da się ten proces uprościć poprzez informatyzację ankiet – jest to już zresztą robione (według wiedzy jaką mam). Taki koszyk można trzymać w bazie relacyjnej, ze względu na relatywnie niewielką liczbę danych (W 2021 roku zawierał on 12 grup produktów. Nawet jeśli w każdej z nich byłoby parę tysięcy produktów, liczby będą  sięgać maksymalnie kilkudziesięciu tysięcy, niezbyt rozbudowanych rekordów).

W dalszej części dodam jeszcze możliwość tworzenia kolejnych koszyków i w takiej sytuacji prawdopodobnie należałoby już je wydzielić do osobnej bazy nierelacyjnej. W dalszym ciągu jednak ogólne adnotacje mogłyby pozostać w bazie relacyjnej (tak, żeby można było np. sprawnie wyciągnąć dane z HBase po rowkey, czyli id).

Jeśli zdecydujemy się na zastosowanie bazy row-key, jak HBase, uważam że i tak zaistnieje potrzeba wykorzystania HDFS (może być tak, że w HBase będzie wygodniej pierwotnie umieszczać pliki paragonowe). Będziemy tu umieszczać kolejne etapy przetworzonych danych z konkretnych okresów.

Jeszcze inną opcją jest zastosowanie Apache Kudu, który mógłby nieco zrównoważyć problemy HBase i HDFS i zastąpić oba byty w naszym systemie. Jak widać, opcji jest dużo;-)

Przygotowanie danych

Kiedy mamy już dane zebrane w przynajmniej dwóch miejscach, powinniśmy je przygotować. Same z siebie stanowią jedynie zbiór danych, głównie tekstowych. W drugim  etapie należy te dane przetworzyć, oczyścić i doprowadzić do postaci, w jakiej ponownie będziemy mogli dokonać już finalnej analizy inflacji.

 

Finałem tego etapu powinny być dane, które będą pogrupowane tak, żebyśmy mogli je później wykorzystać. Wstępna, proponowana struktura wyglądać może następująco:

1. Okres badania
   1. Grupa produktów
      1. Punkt sprzedaży
         1. towar

Musimy więc wyciągnąć surowe dane (z HBase), przetworzyć je, a następnie zapisać jako osobny zestaw – proponuję tu HDFS. Jak to uczynić? Możemy do tego celu wykorzystać Apache Spark oraz connector HBase Spark przygotowany przez Clouderę. Następnie dane muszą być poddane serii transformacji, dzięki którym dane:

• Zostaną wydzielone jako osobne paragony
• Zostaną podzielone na produkty
• Poddane będą oczyszczeniu z wszelkich “śmieci” uniemożliwiających dalszą analizę
• Wykryta zostanie grupa produktów dla każdego z nich
• Pogrupowane zostaną po grupie produktów oraz okresie

Na końcu dane zapisujemy do HDFS. Wstępna struktura katalogów:

1. Dane przygotowane
   1. Dane całościowe
      1. okres
         1. Tutaj umieszczamy plik *.parquet lub *.orc

Liczenie inflacji

Skoro mamy już przygotowane dane, czas policzyć inflację. Do tego celu także wykorzystamy Apache Spark, dzięki któremu możemy w zrównoleglony sposób przetwarzać dane. W najbardziej ogólnym kształcie sprawa wygląda dość prosto:

1. Łączymy się z bazą danych (relacyjną), w której trzymamy konkretny koszyk
2. Wybieramy okres za jaki chcemy policzyć inflację
3. Pobieramy dane z HDFS/Kudu, które okresem odpowiadają [2].
4. Wybieramy grupy produktów zgodne z koszykiem [1]
5. Przeliczamy inflację za pomocą danych, które są już solidnie przygotowane.

I teraz ważne: efekt zapisujemy do relacyjnej bazy danych.

Analiza

Czemu akurat do relacyjnej bazy danych? Odpowiedź wydaje się oczywista:

1. Dane będą niewielkie – choć od raz umożna powiedzieć, że z naszego procesu można wycisnąć więcej niż tylko wynik 6.8% 😉 – jest też sporo rzeczy przy okazji, takie jak jakie produkty wzrosły najmocniej, w jakich regionach, co ma największą zmiennośći itd.
2. Dane będą solidnie ustrukturyzowane
3. Dane umieszczone w relacyjnych bazach pozwalają na znacznie lepszą i prostszą analizę.

I właśnie ten trzeci punkt powinien nas zainteresować najmocniej. Można bowiem na klastrze zainstalować jakieś narzędzie BI, spiąć z bazą i… udostępnić analitykom. Takim narzędziem może być (znów open sourcowy) Apache Superset. Przynajmniej na dobry początek. W drugim rzucie należałoby się pokusić o zbudowanie dedykowanej aplikacji analitycznej. To jednak można zostawić na  później. Na etap, w którym analitycy będą już zaznajomieni z systemem i będą mogli włączyć się w czynny proces budowy nowego narzędzia.

Rozwój

Wyżej opisałem podstawowy kształt systemu do badania inflacji. Warto jednak nie zatrzymywać się na tym i pomyśleć jak można tą analizę wynieść na wyższy poziom. Podstawową prawdą na temat inflacji jest to, że każdy ma swoją, więc nie da się dokładnie obliczać jak pieniądz traci na wartości. Cóż… dlaczego nie możnaby tego zmienić? Wszak mając do dyspozycji WSZYSTKIE (oczywiście upraszczając) dane, można zrobić “nieskończenie wiele” koszyków inflacyjnych.

Czym mogłoby być te koszyki inflacyjne? Kilka propozycji.

1. Dlaczego nie wykorzystać rozwoju technologii Big Datowych do podnoszenia świadomości finansowej oraz obywatelskiej Polaków? Niech każdy będzie mógł na specjalnym portalu wyklikać swój własny koszyk i regularnie otrzymywać powiadomienia dotyczące swojej własnej inflacji. Takie podejście byłoby bardzo nowatorskie i z pewnością wybilibyśmy się na tle innych państw.
2. Koszyki mogą powstawać dla różnych grup społecznych. Dzięki temu można będzie dokładniej badać przyczyny rozwarstwienia społecznego, niż jedynie osławiony współczynnik Giniego, czy także inne, powiedzmy sobie szczerze – skromne narzędzia, na podstawie których wyciągane są bardzo mocne dane.
3. Koszyki dla firm – oczywistym jest, że firmy mają znacząco różny koszyk od ludzi. Jest oczywiście inflacja przemysłowa (PPI), natomiast dotyczy ona produkcji przemysłowej (i to w dośćwąskim zakresie). Dzięki wyborowi produktów w “naszym systemie” można będzie obliczyć także jak bardzo wartość pieniądza spada dla różnych rodzajów firm.

Potencjalne korzyści

Powyżej opisałem przykładowy system, który pozwoliłby nam wynieść analizę inflacji na zupełnie inny poziom. Poniżej chciałbym zebrać w jedno miejsce kilka najważniejszych korzyści, jakie niosłyby takie zmiany:

1. Mniejsze koszty – cykliczne uruchamianie jobów mających na celu sprawdzenie inflacji to koszt znacznie mniejszy, niż utrzymywanie armii ankieterów.
2. Dokładniejsza inflacja – precyzja liczenia inflacji weszłaby na zupełnie inny poziom. Oczywiście na początku należałoby przez kilka lat liczyć w obu systemach, aby sprawdzić jak bardzo duże są różnice.
3. Różne modele inflacji – a więc koszyki o których pisałem powyżej, które spowodują, że przestanie być prawdziwa teza o tym, że “liczenie prawdziwej inflacji nie jest możliwe”.
4. Regionalizacja inflacji – Inflacja inflacji nie jest równa. Zupełnie inaczej ceny mogą się kształtować w różnych województwach. Również i to mógłby liczyć “nasz system”.
5. Większe możliwości analityczne – stopy nie są jedynym narzędziem, który można użyć w walce z inflacją. Ekonomiści wskazują, że poza wysokością stóp procentowych także inne czynniki wpływają na inflację. Są to m.in. skala dodruku pieniądza, rozwój świadczeń socjalnych, regulacje gospodarcze czy wysokość podatków pośrednich. Dzięki Big Datowemu systemowi, Rząd zyskałby znacznie większe możliwości analityczne do śledzenia wpływu swoich zmian na gospodarkę.
6. Wyższe morale i poczucie, że państwo gra “w pierwszej lidze” – unowocześnia swoje działanie na poziom niespotykany w innych krajach.

Potencjalne zagrożenia

Rozwój zaawansowanych systemów to oczywiście także zagrożenia. O tych najważniejszych poniżej:

1. Możliwości analityczne muszą wiązać się z większą inwigilacją – i jest to chyba największy problem. Im większe możliwości analizy chcemy sobie zafundować, tym głębiej trzeba zinfiltrować życie obywateli. Oczywiście przed infiltracją współcześnie uciec się nie da, ale należy zawsze mieć na uwadze mądre wyważanie.
2. Koszt utrzymania systemu – To system zbierania bardzo dużych danych i analizy ich. Wymagać będzie zaawansowanych klastrów obliczeniowych oraz odpowiedniego zespołu administracyjnego. Na pensjach – dodajmy – zdecydowanie rynkowych, nie urzędniczych.
3. Kwestia bezpieczeństwa – czasami zapominamy, że informatyzacja państwa to problem w bezpieczeństwie danych. Jeśli jesnak dane dotyczące zakupów i tak miałyby być zbierane – czemu ich nie wykorzystać?

Big Data to nasza wielka szansa – także w sektorze rządowym

Jesteśmy Państwem, które w wielu miejscach wiecznie próbuje nadgonić resztę (choć w wielu także tą resztę przegoniło). Big Data może pozwolić na działać lepiej, szybciej, precyzyjniej i… taniej. Wykorzystajmy tą szansę. Za nami poglądowy pomysł na to jak zbudować jeden z takich systemów, które mogłyby pomóc nam budować nowoczesne państwo. Jeśli chcesz dowiadywać się o innych pomysłach, które ukazują Big Data w odpowiednim kontekście, zapraszam na nasz profil LinkedIn oraz do zapisania się na newsletter RDF. Do zobaczenia na szlaku BD!;-)